بر اساس روايات فراواني كه از پيامبر اعظم(ص) و امامان معصوم(ع) نقل شده است، در آخرالزّمان فتنه‌ها، آشوب‌ها و بلاياي طبيعي به اوج خود مي‌رسد. جنگ‌هاي خانمان‌سوز، كشتارهاي گسترده، زلزله‌هاي پي در پي، سيل‌هاي ويرانگر، بيماري‌هاي كشنده، قحطي، خشكسالي، گراني كالاها، كم‌رنگ شدن اعتقادات ديني مردم، از هم پاشيدگي خانواده‌ها و ... بخشي از رويدادهاي آخرالزّمان هستند.


اشاره:
در قسمت نخست اين مقاله، با بهره‌گيري از كتاب وزين «منتخب‌الاثر»، با شش آموزه‌ بنيادين تفكّر مهدوي به صورت اجمالي آشنا شديم. اينك ساير اين آموزه‌ها را مطالعه مي‌كنيم.

7. بهره‌مند شدن مردم از فوايد امام غايب
منجي موعود شيعيان، برخلاف ديگر نجات‌بخشاني كه اديان و مذاهب الهي و غيرالهي وعدة ظهورشان را به پيروان خود داده‌اند، حوزة فعّاليت و تأثيرگذاري‌اش تنها به زمان «آينده» محدود نمي‌شود و در زمان «حال» نيز در جهان هستي نقش دارد و در زندگي معتقدانش تأثير مي‌گذارد. منتظران اين منجي در زمان غيبت ظاهري او نيز از بركات وجودش بهره‌مند مي‌شوند و با ياري او راه نجات و رستگاري را مي‌يابند؛ زيرا او حجّت حيّ خداست و با وجود پنهان بودن از ديده‌ها، همة مسئوليّت‌هايي را كه حجّت‌هاي الهي در جهان بر عهده داشته‌اند، به خوبي ايفا مي‌كند.

در كتاب منتخب الأثر به هفت روايت در زمينة فوايد وجود امام مهدي(ع) و چگونگي بهره‌مند شدن مردم از آن حضرت، در دوران غيبت اشاره شده است.1 در يكي از اين روايات كه امام صادق(ع) از پدر ارجمندش، امام باقر(ع) و از جدّ بزرگوارش امام سجّاد(ع) نقل كرده است، در اين زمينه چنين مي‌خوانيم:

«ما پيشوايان اهل اسلام و حجّت‌هاي خدا بر جهانيان و سروران مؤمنان، رهبران رو سفيدان و سرپرستان مؤمنان هستيم. ما اماني براي ساكنان زمين هستيم، همچنان كه ستارگان، اماني براي اهل آسمان هستند. ما كساني هستيم كه خداوند به وسيلة ما، آسمان را از اينكه جز به اذن او بر زمين افتد، نگه مي‌دارد و به وسيلة ما، زمين را از اينكه ساكنانش را پريشان سازد، حفظ مي‌كند و به وسيلة ما، باران را فرو مي‌فرستد، رحمتش را جاري مي‌سازد و بركات زمين را خارج مي‌كند. اگر يكي از ما در زمين نباشيم، زمين ساكنانش را در كام خود فرو مي‌برد.» سپس فرمود: «زمين از زماني كه خدا آدم را آفريد، هيچ گاه از حجّت خدا خالي نبوده است، خواه اين حجّت آشكار و شناخته شده باشد، خواه غايب و از ديده‌ها پنهان و تا برپايي رستاخيز نيز زمين از حجّت خدا خالي نمي‌ماند، اگر اين گونه نبود، خدا پرستيده نمي‌شد.»2
ناگفته نماند كه گفت‌وگو از جايگاه و نقش امام مهدي(ع) و ديگر حجّت‌هاي الهي در عالم هستي، بسيار پر دامنه است و در اين مجال فرصت پرداختن به همة زواياي آن نيست.3

8. ضرورت انتظار و اميدواري به آينده
پيروان مكتب اهل بيت(ع) بر اساس تعاليم پيشوايان خود، انتظار ظهور امام مهدي(ع) را امري ضروري مي‌دانند و بر اين باورند كه برترين عبادت مردم و با فضيلت‌ترين جهاد امّت محمّد(ص)، انتظار فرج قائم آل محمّد(ع) است. البتّه انتظاري فعّال و همراه با آماده‌باش دائمي و زمينه سازي براي ظهور آن حضرت.

روايات فراواني در زمينة ضرورت و فضيلت انتظار رسيده كه در كتاب منتخب الأثر تقريباً به 30 مورد از آنها اشاره شده است. 4

در يكي از رواياتي كه در اين كتاب از امام صادق(ع) روايت شده است، دربارة‌ فضيلت انتظار، چنين مي‌خوانيم:
«هر كس دوست دارد از ياران قائم باشد، بايد منتظر باشد و در اين حال، به پرهيزكاري و اخلاق نيكو رفتار كند، در حالي كه منتظر است. پس اگر چنين شخصي بميرد و قائم پس از آن برخيزد، او پاداش كسي را دارد كه قائم را دريافته است. پس تلاش كنيد و منتظر باشيد، گوارا باد بر شما [اين پاداش] اي گروه مورد رحمت.»5
در مورد جايگاه انتظار در تفكّر شيعه، آثار فراواني تأليف شده كه علاقه‌مندان مي‌توانند به آنها مراجعه كنند.6

9. بقاي همة‌ تكاليف شرعي در دوران غيبت
همة‌ فقهاي شيعه به عنوان يك اصل مسلّم بر اين موضوع تصريح كرده‌اند كه تكاليف شرعي به استثناي چند مورد محدود كه آن هم محلّ اختلاف است، در زمان غيبت امام مهدي(ع) استمرار دارد و هيچ حكمي از احكام اسلام در اين دوران تعطيل نمي‌شود.7 از همين روست كه فقهاي بزرگواري چون امام خميني(ره) امر به معروف و نهي از منكر و تلاش براي اصلاح جامعه در عصر غيبت را تكليف همة شيعيان دانسته و معتقدند كه هر كس به حدّ توان خود در اين زمينه مسئول است.

از نظر اين دسته از فقيهان، دامنة‌ اين تكليف شرعي تا حدّي گسترش دارد كه حتّي تلاش براي تشكيل حكومت در دوران غيبت را هم توجيه مي‌كند.8

امامان معصوم(ع) در روايات متعدّدي، پس از پيش‌بيني دوران غيبت آخرين حجّت الهي، مردم را به تمسّك به دين خود و پايداري بر احكام و باورهايي كه از امامان پيشين آموخته‌اند، فرا خوانده‌اند كه به تعدادي از آنها در كتاب ارزشمند منتخب الأثر اشاره شده است.9

در يكي از اين روايات، امام صادق(ع) در اين باره مي‌فرمايد:
«براي صاحب اين امر، غيبتي است، پس بايد بنده، پرهيزكاري پيشه كند و به دين خود تمسّك جويد.»10

در روايت ديگري كه زراره از آن حضرت نقل كرده است، در اين زمينه چنين مي‌خوانيم:
ابوعبدالله [امام صادق(ع)] كه درود خدا بر او باد، فرمودند: «زماني براي مردم پيش مي‌آيد كه امامشان از ديده‌هاي آنها پنهان مي‌شود.» پس به آن حضرت گفتم: مردم در آن زمان چه خواهند كرد؟ فرمودند: «به همان امري كه بر آن هستند، تمسّك مي‌جويند تا امام غايب بر آنها آشكار شود.»11

10. افزايش فتنه‌ها و بلايا در آخرالزّمان
بر اساس روايات فراواني كه از پيامبر اعظم(ص) و امامان معصوم(ع) نقل شده است، در آخرالزّمان فتنه‌ها، آشوب‌ها و بلاياي طبيعي به اوج خود مي‌رسد. جنگ‌هاي خانمان‌سوز، كشتارهاي گسترده، زلزله‌هاي پي در پي، سيل‌هاي ويرانگر، بيماري‌هاي كشنده، قحطي، خشكسالي، گراني كالاها، كم‌رنگ شدن اعتقادات ديني مردم، از هم پاشيدگي خانواده‌ها و ... بخشي از رويدادهاي آخرالزّمان هستند.

مهم‌ترين نكته‌اي كه در روايات آخرالزّمان بر آن تأكيد شده است، ضرورت در امان نگه داشتن خود از فتنه‌ها و آشوب‌هاي اين دوران و تلاش براي حفظ ايمان و اعتقاد خود تا رسيدن به دوران ظهور است.

حضرت آيت الله صافي گلپايگاني در كتاب خود، بيش از 110 روايت در زمينة فتنه‌هاي آخرالزّمان بر شمرده 12 كه تنها در
يكي از آنها به 124 رويداد ناگوار سياسي، فرهنگي و اجتماعي كه در دوران آخرالزّمان رخ مي‌دهد، اشاره شده است.13
به دليل گستردگي و گوناگوني فتنه‌ها، آشوب‌ها و رويدادهاي مختلف سياسي، اجتماعي و زيست محيطي كه در آخرالزّمان رخ مي‌دهد، قطعاً نمي‌توان به بيان يك روايت در اين زمينه بسنده كرد، ولي در اينجا به جهت رعايت اختصار، به بيان روايتي كه از امام محمّد باقر(ع) در زمينة فتنه‌هاي آخرالزّمان نقل شده است، اكتفا مي‌كنيم و علاقه‌مندان را به مطالعة آثاري كه در اين زمينه تأليف شده است، دعوت مي‌كنيم.14 در روايت ياد شده چنين آمده است:

«مهدي[موعود] آشكار نمي‌شود مگر در حالتي كه ترس شديد، مردم را فراگرفته؛ زلزله‌ها، فتنه[ها] و بلاها [بر آنها] وارد شده و پيش از آن [بيماري] طاعون فراگير شده، شمشيري برّان در ميان عرب افتاده، اختلاف شديدي در بين مردم به وجود آمده، دين آنها دچار پراكندگي گشته و حال آنها دگرگون شده است تا آنجا كه مردم، صبح و شام به دليل [رفتارهاي بسيار ناشايستي كه] از مردمان نابه‌كار مي‌بينند، [همچنين ديدن] صحنه‌هاي به جان هم افتادن آنها، آرزوي مرگ مي‌كنند.»15

11. وجود نشانه‌هاي متعدّد براي ظهور امام مهدي(ع)
حجم قابل توجّهي از رواياتي كه در زمينة موضوع مهدويّت و آخرالزّمان وارد شده است، به بيان نشانه‌هاي ظهور منجي موعود اختصاص دارد. بر اساس اين روايات، پيش از ظهور امام مهدي(ع) رويدادهاي مختلف زيست محيطي، سياسي، اجتماعي و ... در جهان رخ خواهد داد كه نشان از نزديك بودن ظهور دارد و منتظران را به آمادگي براي آن واقعة شريف فرا مي‌خواند.

نشانه‌هاي ظهور چند كاركرد اساسي دارند كه عبارتند از :

الف. فراهم آوردن امكان تشخيص منجي موعود واقعي از منجي‌هاي موعود دروغين؛ ب. ايجاد اميدواري در ميان منتظران راستين منجي موعود؛ ج. اعلام هشدار و آماده باش به شيعيان و منتظران براي پيوستن به قائم منتظَر(ع).

در منابع اسلامي، از حوادث و رويدادهاي مختلفي به عنوان نشانه‌هاي ظهور ياد شده است، تا جايي كه برخي از صاحب‌نظران، شمار اين حوادث و رويدادها را تا بيش از شصت مورد رسانده‌اند.16 در روايات شيعي، نشانه‌هاي ظهور به دو دسته حتمي و غيرحتمي تقسيم شده‌اند. نشانه‌هاي غيرحتمي به مجموعه حوادث و رويدادهاي سياسي، اجتماعي و زيست‌محيطي گفته مي‌شود كه در روايات از آنها ياد شده است، ولي وقوع آنها قطعي نيست و ممكن است، پيش از ظهور رخ ندهد. امّا نشانه‌هاي حتمي، به تعداد معيّني از حوادث اطلاق مي‌شود كه به تصريح روايات، حتماً قبل از ظهور امام مهدي(عج) واقع مي‌شوند.

در كتاب منتخب الأثر، بيش از 110 روايات در مورد نشانه‌هايي كه معمولاً از نشانه‌هاي حتمي ظهور شمرده مي‌شوند17 و بيش از پنجاه روايت دربارة نشانه‌هاي غيرحتمي،18 ذكر شده است.

در يكي از اين روايات كه از امام صادق(ع) نقل شده است، نشانه‌هاي حتمي ظهور اين گونه توصيف شده‌اند:
«برخي امور محتومي كه ناگزير پيش از ظهور قائم رخ مي‌دهد، عبارتند از: قيام سفياني، شكافته شدن زمين در [منطقة بيداء]، كشته شدن نفس‌زكيّه، [برخاستن] ندايي از آسمان.»19

12. جايز نبودن تعيين وقت براي ظهور
در آموزه‌هاي مهدوي و آخرالزّماني اسلام، با توجّه به فلسفه و نقش تربيتي انتظار و براي جلوگيري از ايجاد هرگونه سستي يا نااميدي در منتظران ظهور، هرگونه تعيين وقت براي ظهور ممنوع و تكذيب كردن كساني كه براي ظهور تعيين وقت مي‌كنند، بر همگان لازم شمرده شده است.

در مجموعه‌هاي روايي شيعه، بيش از ده روايت در اين زمينه نقل شده است20 كه در يكي از آنها به امام صادق(ع) خطاب به محمّد بن مسلم مي‌فرمايد:

«اي محمّد! هر كس براي تو خبري از ما دربارة تعيين وقت [ظهور] نقل كرد، در تكذيب او درنگ نكن؛ زيرا ما [اهل بيت] براي هيچ كس وقت [ظهور] را تعيين نكرده‌ايم.»21


ماهنامه موعود شماره 120
ابراهيم شفيعي سروستاني


آموزه‌هاي بنيادين تفكر مهدوی- قسمت اول

پي‌نوشت‌ها:
1. ر.ك: منتخب الأثر، ج 2، صص 267 ـ 271.
2. همان، ص 268، ح 638.
3. براي مطالعة بيشتر در اين زمينه ر.ك: معرفت امام زمان(ع) و تكليف منتظران، صص 141 ـ 220.
4. ر.ك: منتخب الأثر، ج3، صص204ـ217.
5. همان، ص210، ح1229.
6. براي مطالعة‌ بيشتر در اين زمينه ر.ك: معرفت امام زمان(ع) و تكليف منتظران، صص 241ـ277.
7. براي مطالعة بيشتر در اين زمينه، ر.ك: سعيد ضيايي‌فر، مباني كلامي اجتهاد، صص 699 ـ 736.
8. براي مطالعة بيشتر در اين زمينه، ر.ك: معرفت امام زمان(ع) و تكليف منتظران، صص 307 ـ 324.
9. ر.ك: منتخب الاثر، ج 2، ص 244، ح 610، ص 247، ح 615، ص 248، ح 617، ص 256، ح 624.
10. همان، ص 247، ح 615.
11. ر.ك: محمّدباقر مجلسي، بحارالأنوار، ج 52، ص 75..
12. ر.ك: منتخب الاثر، ج3، صص 16ـ49 و صص 81ـ85.
13. ر.ك: همان، ص25ـ30.
14. براي مطالعة‌ بيشتر در زمينة رويدادهاي آخرالزّمان ر.ك: معرفت امام زمان(ع) و تكليف منتظران، صص 339ـ351.
15. منتخب الأثر، صص19ـ20.
16. ر.ك: شيخ مفيد، الإرشاد، ترجمه: سيّد هاشم رسولي محلّاتي، ج 2، صص 344ـ346.
17. ر.ك: منتخب الأثر، ج 3، صص 86ـ102 و ص 66ـ80.
18. ر.ك: همان، ص 50ـ65 و ص 81ـ85.
19. همان، ص 95، ح 1045.
20. همان، صص 112ـ114.
21. همان، صص 113ـ114، ح 1090.
 

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: